Những thời khắc khó khăn của kinh tế thế giới

Kể từ bong bóng giá đầu tiên vào thế kỷ 17, kinh tế thế giới đã ít nhất 14 lần lâm nguy. Đỉnh điểm của những khó khăn này là Đại suy thoái 1929-1933 và cuộc khủng hoảng hiện tại.

Những thời khắc này được tờ Newsweek tổng hợp lại vào thời điểm kinh tế toàn cầu vẫn chưa thoát khỏi suy thoái và hệ thống tài chính Mỹ kỷ niệm một năm rơi vào khủng hoảng.

1. Hội chứng cuồng hoa tulip

Một trang sách cổ từ thế kỷ 17 ghi lại hình ảnh bông hoa tulip gắn liền với quyền lực. Ảnh: Library of Congress, US

Vào thế kỷ 17 tại Hà Lan, hoa tulip được xem là biểu tượng cho giá trị và vai vế trong xã hội. Đầu năm 1637, giá loại hoa này leo thang không thể kiểm soát. Người ta giành giật nhau mua từ khi tulip mới chỉ là củ vùi trong đất. Vào đỉnh điểm của "sự điên cuồng", theo cách gọi hiện nay, giá mỗi bông lên tới 4.200 đồng gulden, cao gấp 20 lần so với lương hằng năm của một lao động có tay nghề. Phần lớn nhà kinh tế hiện đại thống nhất đây có thể coi là bong bóng giá đầu tiên trong lịch sử thế giới. Cơn sốt bắt nguồn từ sự độc quyền của nhà nước trong việc điều hành thị trường.

2. Cơn sợ hãi của năm 1837

Bức tranh mô tả lại cơn sợ hãi của dân chúng trong thời kỳ 1837. Ảnh: Libarary of Congress. US

Năm 1836, Tổng thống thứ bảy của Mỹ, Andrew Jackson, đóng cửa Ngân hàng liên bang để giải phóng nền kinh tế khỏi những quy định tín dụng quá hà khắc do ngân hàng này đề ra. Ông biến các quỹ đầu tư thành ngân hàng với quy định nới lỏng hơn, đồng thời đưa ra nhiều chính sách đất đai đúng đắn.

Tuy nhiên đến 1837, vị tổng thống thứ tám là Martin Van Buren không hoàn thành những việc dang dở của người tiền nhiệm và đưa kinh tế quay lại thời kỳ tăm tối. Bức tranh miêu tả suy thoái lan rộng làm gia tăng tình trạng thất nghiệp. Ở góc tranh, chủ đất lấp ló ngoài cửa chờ chực vào xiết nợ, còn người nông dân than vãn với vợ mình về tình trạng không tiền bạc, trong khi đàn con liên tục đòi ăn bánh mỳ.

3. Nỗi sợ hãi của các nhà băng, năm 1907

Bức tranh miêu tả Tổng thống Roosevelt đang xua gấu đánh đuổi những kẻ gây hại cho Phố Wall. Ảnh: Library of Congress, US

Tâm lý sợ hãi bao trùm Phố Wall sau khi Công ty Knickerbocker Trust thất bại trong việc lũng đoạn thị trường. Chỉ một tuần sau đó, các ngân hàng lần lượt từ chối trả tiền cho séc của Knickerbocker, gây ra cuộc chạy đua giữa các công ty quỹ tín thác. Toàn bộ hệ thống chứng khoán nằm trong nguy cơ bị sụp đổ.

Trong nỗ lực cứu thị trường, người khổng lồ ngân hàng J. P. Morgan đã tập hợp một đội cứu trợ bao gồm các thành viên chính phủ và chủ tịch ngân hàng. Trong hình minh họa có từ năm 1907, Tổng thống Theodore Roosevelt đang lùa ra hai con gấu (Tòa án liên bang và Ủy ban Thương mại các tiểu bang) để xua đuổi những thủ phạm khiến Phố Wall lao đao.

4. Đại Suy thoái năm 1929

Vào 20/7/1931, các nhà đầu tư kéo nhau đến vây kín cửa Ngân hàng American Union Bank khi ngân hàng này sụp đổ, Ảnh: Getty Images

Sau suốt một thập kỷ tăng trưởng leo thang, thị trường chứng khoán Mỹ trở nên mất kiểm soát và gây áp lực giảm giá. Các cổ phiếu xuống dốc trong nhiều tuần trước 29/10/1929, còn được gọi là "Ngày thứ ba đen tối" khi chứng khoán rơi tự do, tàn phá hệ thống tài chính Mỹ.

Tính đến lúc suy thoái chạm đáy vào năm 1932, chứng khoán nước này mất tới 90% giá trị. Có tới 11.000 trong số 25.000 ngân hàng bị đóng cửa. Bức ảnh chụp vào ngày 20/7/1931 miêu tả một đám đông đang đứng trước American Union Bank tại New York sau khi ngân hàng này sụp đổ.

5. Ngày thứ hai đen tối, 1987

Nhà đầu tư mệt mỏi trong "Ngày thứ hai đen tối" khi thị trường chứng khoán rơi tự do. Ảnh: Getty Images

Viễn cảnh kinh tế xấu đi cùng với căng thẳng leo thang tại Trung Á khiến giới đầu tư lo ngại Phố Wall có thể sụp đổ bất cứ lúc nào. Trong "Ngày thứ hai đen tối" 19/10/1987, chứng khoán Mỹ chứng kiến đà lao dốc tồi tệ nhất kể từ sau Thế chiến lần thứ 2. Chỉ số S&P 500 giảm 20% điểm chỉ trong một ngày, kéo chứng khoán toàn thế giới đi xuống.

Các chuyên gia môi giới, như người trong ảnh, ngập trong hàng trăm cú điện thoại yêu cầu giao dịch của nhà đầu tư. Cho đến nay, ngày này vẫn được gọi là ngày điên rồ nhất trong lịch sử Phố Wall.

6. Bong bóng bất động sản ở Nhật Bản, 1996

Hơn 10.000 người đã tham gia biểu tình phản đối chính sách cứu trợ các công ty nhà đất hồi 1996. Ảnh: AP

Giá bất động sản tại Nhật Bản không ngừng leo thang vào cuối những năm 1980, đầu 1990. Có những thời điểm giá sàn tại khu Imperal Palace, Tokyo đắt hơn bất cứ bất động sản tại Canada lúc đó. Tuy nhiên, đến 1996, bong bóng này tan vỡ và giá nhà đất lao dốc tới 75% so với đỉnh điểm.Trong ảnh, người dân tại Tokyo xuống đường phản đối chính phủ vì kế hoạch dùng tiền công đi cứu các công ty nhà đất bên bờ vực phá sản.

7. Khủng hoảng ngân hàng tại Argentina, 2001 - 2002

Người dân Argentina xuống đường biểu tình khi nước này rơi vào cảnh phá sản. Ảnh: Getty Images

Hệ thống ngân hàng Argentina sụp đổ vào vào tháng 12/2001, nhấn chìm một trong những trung tâm kinh tế năng động và thành công nhất tại khu vực Nam Mỹ. Gần như chỉ sau một đêm, đất nước này rơi vào cảnh đói nghèo. Tình cảnh sau đó hết sức hỗn độn. Chỉ trong vòng 1 tuần, có tới 5 vị tổng thống lên và xuống chức.

Người dân, công nhân, viên chức xuống đường biểu tình. Chính quyền Argentina cho rằng thủ phạm là các chính sách mà Quỹ Tiền tệ Quốc tế và Ngân hàng Thế giới áp dụng tại đây từ những năm 1990. Kể từ đó đến nay, giới lãnh đạo nước này đi theo một đường lối tài chính độc lập và đã phục hồi đáng kể. Tuy nhiên, vẫn còn một chặng đường xa để Argentina đạt được sức mạnh như họ đã từng có.

8. Thâu tóm hai ngân hàng Fannie Mae và Freddie Mac, 2008

Ảnh chụp Bộ trưởng Tài chính Mỹ vào ngày 7/9 năm ngoái khi ông tuyên bố chính phủ nắm quyền kiểm soát hai ngân hàng Fannie Mae và Freddie Mac. Ảnh: Getty Images

Trong ảnh chụp vào ngày 7/9/2008, Bộ trưởng Tài chính của Mỹ lúc đó, ông Henry Paulson và Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính nhà đất Liên bang James B. Lockart đang chuẩn bị tuyên bố chính quyền liên bang sẽ nắm quyền kiểm soát hai ngân hàng Fannie Mae và Freddie Mac. Trước đó vài tháng, hai nhà cho vay thế chấp lớn nhất, chiếm tới 40% thị phần của Mỹ, đã tuyên bố họ không còn khả năng thanh toán. Để nắm quyền kiểm soát hai khối rắc rối lớn, Bộ Tài chính của Mỹ đã tiêu tốn tới 200 tỷ USD.

9. Sự sụp đổ của Ngân hàng Lehman Brothers, 2008

Những khuôn mặt đăm chiêu của nhà đầu tư khi nghe tin Ngân hàng Lehman Brothers sụp đổ. Ảnh: AP

Trong ảnh, các nhà đầu tư với khuôn mặt lo lắng đang đứng đợi bên ngoài trụ sở chính của Ngân hàng Lehman Brothers tại New York vào ngày 15/9/2008 sau khi ngân hàng này tuyên bố tình trạng phá sản.

10. Cứu vớt AIG, 2008

Dù chi nhánh AIA của AIG tại châu Á dán thông báo nhấn mạnh cuộc khủng hoảng tại Mỹ không ảnh hưởng tới các khách hàng của AIA, người dân tại Singapore vẫn chen chân đi rút tiền. Ảnh: AP

Tâm lý lo ngại bao trùm lên toàn cầu khi đại gia bảo hiểm American International Group bên bờ vực phá sản do khủng hoảng thế chấp dưới chuẩn. Chứng khoán toàn cầu lao dốc kể cả khi chính phủ Mỹ liên tục bơm tiền vào AIG. Trong ảnh, khách hàng của AIG tại Singapore xếp hàng chờ rút tiền tại một chi nhánh vào ngày 17/9.

11. Sự sụp đổ của Ngân hàng Washington Mutual

Những người biểu tình phản đối WaMu bằng cách phun sơn vào cửa một chi nhánh của ngân hàng này sau khi nó sụp đổ. Ảnh: AP

Vụ sụp đổ của Washington Mutual (WaMu) gây chấn động bởi nó là nạn nhân lớn nhất trong lịch sử ngàng ngân hàng Mỹ. Ngân hàng đạt kỷ lục trước đó là Continential Illinois National Bank & Trust hồi 1984 có quy mô chỉ bằng một phần tư WaMu. Phần lớn trong khối tài sản 307 tỷ USD của WaMu bị Ngân hàng JPMorgan Chase thâu tóm.

12. Cơn chấn động Wachovia

Một khách hàng sử dụng máy rút tiền của Ngân hàng Wachovia. Ảnh: Getty Images

Cổ phiếu của Wachovia xuống giá tới 90% trong buổi sáng ngày 29/9/2008. Đối diện với nguy cơ sụp đổ, Wachovia trở thành miếng mồi ngon cho hai đại gia Citigroup và Well Fargo tranh giành. Đến ngày 9/10 năm ngoái, Citigroup tuyên bố từ bỏ cuộc đua nhưng vẫn tiếp tục cuộc chiến pháp lý đòi Wachovia và Well Fargo phải bồi thường hàng chục tỷ USD sau thỏa thuận mua hụt.

13. Gói cứu trợ ngân hàng, 2008

Người phát ngôn của Hạ viện, bà Nancy Pelosi đang ký vào biên bản cuối cùng, đánh dấu gói cứu trợ trị giá 700 tỷ USD được hoàn toàn thông qua. Ảnh: Getty Images

Những vụ sụp đổ liên tiếp kéo kinh tế Mỹ vào cuộc khủng hoảng trầm trọng, dẫn đến ngày 27/9/2008, Bộ trưởng Tài chính Henry Paulson phải ban bố trình trạng khẩn cấp. Hôm đó, ông đọc bản tường trình dài 3 trang, công bố gói cứu trợ trị giá 700 tỷ USD để hỗ trợ ngành tài chính chống chọi với suy thoái.

Hai ngày sau đó, gói cứu trợ được Thương viện thông qua với, và cuối cùng cũng được Hạ viện phê duyệt sau nhiều tranh cãi nảy lửa. Trong ảnh, người phát ngôn của Hạ viện Nancy Pelosi đang ký vào biên bản cuối cùng của Đạo luật khẩn cấp Bình ổn nền kinh tế năm 2008 dưới sự chứng kiến của các nhà làm luật khác.

14. Khủng hoảng toàn cầu, 2008 -2009

Một nhà môi giới bị căng thẳng khi thị trường thế giới chưa thể phục hồi. Ảnh: Getty Images

Gói cứu trợ của Quốc hội được chính thức thông qua vào ngày 3/10 năm ngoái vẫn không ngăn chặn được tình trạng bất ổn trên thị trường tài chính Mỹ và thế giới. Những tháng tiếp theo đó, chỉ số trung bình công nghiệp Dow Jones và thị trường các nước chứng kiến nhiều phiên giảm điểm. Chính phủ khắp thế giới hợp sức với Mỹ trong nỗ lực cứu những ngân hàng có vấn đề. Trong ảnh, một nhà môi giới tại New York đang trong cơn stress vào ngày giao dịch 7/10/2008.