Báo động về xóa sổ di sản

Việc quy hoạch và xây dựng mới ở hàng loạt thành phố cổ Trung Quốc đang gây ra một “thảm họa” đối với việc bảo tồn các di tích văn hóa lịch sử của nước này.

Khu nhà cổ ở Phúc Kiến đang đứng trước nguy cơ bị phá bỏ để xây dựng cao ốc - Ảnh: China Daily

Cơ quan Quản lý di sản văn hóa quốc gia Trung Quốc (SACH) đang phản ứng gay gắt trước tình trạng các di sản cứ biến mất với tốc độ chóng mặt, được mô tả là hiện tượng chảy máu di sản.

Lời cáo chung cho các di sản văn hóa

Nhật Báo Trung Quốc ngày 16-8 báo động thủ đô Bắc Kinh đã mất khoảng 4,43 triệu m2 sân vườn cổ được liệt vào hàng di sản văn hóa quốc gia, chiếm 40% diện tích tổng thể khu phố cổ của thủ đô.

Giới chuyên gia văn hóa Trung Quốc đang khẩn thiết lên tiếng cần giữ lại con ngõ Nam La Cổ, con đường mua bán sầm uất có từ thời nhà Nguyên (1206-1368) hiện đang bị mất dần vì làn sóng đô thị hóa.

Theo số liệu thống kê được báo Tin Tức Kiến Trúc Trung Quốc trích dẫn, vào những năm 1950, Bắc Kinh có tổng cộng 7.000 ngõ hẻm cổ, nhưng đến những năm 1980 con số này đã giảm xuống còn khoảng 3.900 theo tốc độ cứ hằng năm khoảng 600 ngõ hẻm cổ này đã biến mất khỏi bản đồ Bắc Kinh.

Một chuyên gia thuộc SACH cũng cho biết hàng ngàn khu nhà tứ hợp viện (nhà cổ của Trung Quốc), các khu nhà cổ - công viên ở khắp Trung Quốc đang dần biến mất mà cơ quan quản lý đành lực bất tòng tâm. Các quần thể di sản này cứ biến mất với tốc độ phi mã từ khi diễn ra làn sóng đô thị hóa ở Trung Quốc mở rộng vào những năm 1980.

Tại thành phố Tô Châu, các đoạn tường thành cổ trên ngàn năm tuổi đã bị các nhà đầu tư san bằng để xây đường cao tốc, và quần thể thành cổ này đã để vuột mất cơ hội được công nhận là di sản văn hóa thế giới. Nhân Dân Nhật Báo cũng cho biết công trình kho lương thực thời Tống Nguyên, một di sản quý giá ở Trấn Điền, tỉnh Giang Tô, đã bị tháo dỡ từng phần, thay vào đó là các khu mua sắm hiện đại. Bức tường 1.300 năm có từ thời nhà Đường ở Đại Lý, tỉnh Vân Nam cũng bị xóa sổ để nhường chỗ cho đường cao tốc dù các nhà khoa học đã cố ngăn cản.

“Nhiều công trình kiến trúc cổ đã đi vào ký ức của nhiều thế hệ người Trung Hoa, nhưng giờ bị giật sập không chút tiếc nuối” - ông Thiện Tế Tường, giám đốc SACH, cho biết.

Theo ông, việc bảo vệ di sản ở Trung Quốc đang rơi vào tình trạng “trên bảo dưới không nghe”, bởi khi cơ quan trung ương phát hiện được thì nhiều di tích đã bị khai tử một cách lặng lẽ từ lâu. Thậm chí nhiều chuyên gia mô tả thái độ thản nhiên phá hoại di sản là “dã man” khi phải chứng kiến cảnh các công trình cổ bị phá bỏ để thay vào đó là những cao ốc, khu chung cư mới.

Theo số liệu thống kê của Bộ Phát triển nhà Trung Quốc, mỗi năm nước này đã xây dựng 2 tỉ m2 nhà mới, ngốn hết 40% vật liệu xây dựng toàn thế giới.

Phá “cổ” thật, xây “cổ” mới

Vẫn theo Nhân Dân Nhật Báo, hiện cũng đang xuất hiện một nghịch lý khác: trong khi nơi này phá di sản thì nơi khác lại “giả di sản để hưởng lợi”. Một số địa phương không do dự vung tiền xây dựng các công trình giả cổ như công viên Kim Bình Mai, khu thành văn hóa tiêu biểu Trung Hoa, hoa viên Tôn Ngộ Không... để thu lợi nhuận.

Các chuyên gia nhấn mạnh tình trạng “giết di sản thật, xây di sản giả” trước hết là trách nhiệm của lãnh đạo các địa phương.

“Sự phát triển quá nóng đang xóa sổ các di sản văn hóa của đất nước - ông Thiện Tế Tường nhận định - Xe cơ giới đang đua nhau bóc gỡ nhiều tòa nhà cổ không chút thương tiếc”.

Ông nhấn mạnh trình độ quy hoạch và quản lý yếu kém, thậm chí mù quáng, đã đẩy hàng loạt di sản văn hóa đến chỗ cáo chung. Chính quyền nhiều địa phương như đang chệch hướng trong quy hoạch đô thị. Chính quyền các thành phố vừa và nhỏ đang chạy theo mô hình quy hoạch thành phố với những tòa nhà chọc trời hiện đại. Do vậy, “di sản đang chảy máu và còn tiếp tục chảy máu do sự quản lý cứng nhắc, thiển cận và ngu dốt” - ông nói.

Chưa có thống kê chính thức nhưng giới chuyên môn cho rằng trong vòng 50 năm qua, số di tích đã bị phá hủy có thể chiếm đến 50%.