Ngộ độc không chỉ do thực phẩm "bẩn"

Năm hết Tết đến cũng là lúc người dân đối diện nhiều hơn với rủi ro về an toàn thực phẩm. Các báo cáo thường nêu ra những vụ ngộ độc nghiêm trọng với hàng trăm đến hàng ngàn người, nhưng trên thực tế, còn rất nhiều trường hợp ít được để ý.

Khái niệm chung chung

Ngộ độc thực phẩm là một khái niệm chung chung nhưng nguyên nhân có thể rất khác nhau. Trong đó có "vai trò tích cực" của một số thức ăn bị nhiễm khuẩn, nhiễm bẩn hay nhiễm độc (có thể là chất độc ngoại sinh do các hóa chất, phụ gia, hoặc nội sinh do các độc tố sinh ra bởi vi khuẩn khi thức ăn để lâu, ôi thiu).

Còn một tác nhân quan trọng nữa gây ra những rối loạn này là vi sinh vật (chủ yếu là virus, hoặc đôi khi là các vi khuẩn gây bệnh đường ruột).

Nhưng có khi người ta quên mất ngộ độc có thể do nhiều yếu tố, chứ không chỉ đơn giản là việc dùng thức ăn không tốt hay bảo quản không kỹ.

Mỗi loại thực phẩm được chế biến đúng cách đều an toàn trong một khoảng thời gian nhất định. Phần lớn những tai nạn do thực phẩm đều có chung biểu hiện là đau bụng, ói mửa và tiêu chảy. Những trường hợp ói và tiêu chảy nhiều, đặc biệt ở trẻ em và người già, sẽ nhanh chóng dẫn đến mất nước, tụt huyết áp và tử vong nếu không xử trí kịp thời.

>>Lơ lửng nguy cơ ngộ độc thực phẩm

Cúm dạ dày

Dạ dày cũng có thể "bị cúm" (Stomach Flu). Đây là chứng bệnh viêm dạ dày ruột do virus thuộc nhóm Novovirus với những biểu hiện giống 100% tình trạng ngộ độc thức ăn. Trên thực tế, một số trường hợp cho là ngộ độc thức ăn, có thể là những trận dịch nhỏ gây ra bởi Novovirus. Trên thế giới, bệnh do Novovirus rất phổ biến. Theo số liệu của Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật Mỹ (CDC), Novovirus là nguyên nhân hàng đầu gây viêm dạ dày ruột (đau bụng, ói mửa, tiêu chảy) cho khoảng 21 triệu người mỗi năm, trong đó 70.000 trường hợp phải nhập viện và khoảng 800 ca tử vong. Vấn đề nằm ở chỗ diễn tiến của bệnh thường rất nhanh, virus gây bệnh thường được gọi là "virus 24 giờ" (24h stomach flu bug).

Novovirus lây qua đường miệng, do đó, khi người chế biến thức ăn bị bệnh này có thể phát tán chúng vào thức ăn, làm người ăn bị "ngộ độc thức ăn". Cũng có thể nguồn nước bị nhiễm Novovirus, hoặc bản thân người dùng thức ăn bằng tay bị lây loại virus này từ nơi khác, như nhà vệ sinh chẳng hạn. Trên thế giới mỗi năm có khoảng 267 triệu người "bị dính" Novovirus, còn ở Việt Nam vẫn chưa có con số thống kê nào đáng tin cậy.

Trong tháng 12/2012, Trung tâm Y tế Cộng đồng TP.HCM ghi nhận Novovirus có mặt trong 4/5 mẫu hào sống và 3/5 mẫu nghêu, sò huyết.

Ở Việt Nam, Novovirus "có họ hàng" với Rotavirus. Rotavirus cũng là một loại virus gây viêm dạ dày ruột cấp, biểu hiện nổi bật là tiêu chảy và chủ yếu gây bệnh ở trẻ em. Do đó, nhiều người thường nghe nói đến tiêu chảy cấp (do Rotavirus) thay vì "cúm dạ dày do Rotavirus". Bệnh phổ biến đến mức trong 5 năm đầu đời, hầu như không trẻ nào thoát khỏi tiêu chảy cấp do Rotavirus. Bệnh lây rất mạnh nên dù ở sạch cách mấy cũng vẫn khó tránh khỏi có lúc bị lây nhiễm. Tuy nhiên, do biểu hiện chủ yếu là tiêu chảy nên bệnh do Rotavirus có thể phân biệt với bệnh gây ra do Novovirus.

Điểm tương đồng giữa Novovirus và Rotavirus là bệnh lây chủ yếu qua miệng. Nguồn lây ban đầu từ dịch ói hay phân, qua trung gian của bàn tay bị vấy bẩn hay nguồn nước bị ô nhiễm (virus có thể tồn tại trong nước nhiều ngày) dễ dàng tìm đến nạn nhân và đặc biệt, do cơ chế lây này mà cả hai loại bệnh đều có xu hướng gây nên những trận dịch cục bộ trong cơ quan, trường học, xí nghiệp.

Điều trị ngộ độc thực phẩm

Trở lại vấn đề ngộ độc thực phẩm, như đã nói ở trên, bệnh có xu hướng tự giới hạn nhưng ngay cả trong giới hạn đó, người có sức chịu đựng kém có thể sẽ diễn biến rất xấu. Nguy cơ bị ngộ độc cao nhất là trẻ em và người già do  dự trữ nước trong cơ thể thấp, những người bị bệnh gan, thận mãn tính hay bệnh tim mạch kèm theo do khả năng thích ứng kém. Do đó, cần theo dõi và điều trị đúng cách để bệnh không diễn tiến nặng hơn.

>>An toàn thực phẩm cho món nướng ngoài trời

Dù bị nhiễm virus, vi khuẩn hay độc tố thì bệnh cũng có xu hướng tự giới hạn do cơ thể chủ động đào thải các tác nhân gây bệnh, đồng thời tự điều chỉnh khối lượng nước điện giải.

Trong mọi trường hợp, cần nghỉ ngơi, ăn nhẹ, uống nhiều nước và chú ý vệ sinh để không lây cho người khác.

Kháng sinh không có tác dụng trong đa số trường hợp và việc điều trị bệnh chủ yếu là đề phòng mất nước.

Như trên đã nói, việc ngăn ngừa ngộ độc thực phẩm không chỉ là có ý thức và chọn lọc về loại thức ăn và nơi ăn mà còn là biện pháp vệ sinh để ngừa lây nhiễm virus.

Đáng tiếc là cho đến nay vẫn chưa có vaccine chống Novovirus nên sự hoành hành của nó ở con người vẫn là điều khó tránh. Chú ý chọn những điểm ăn uống có ý thức về vệ sinh an toàn thực phẩm cũng như nguồn nước kết hợp với việc rửa tay đúng cách trước khi ăn sẽ giúp hạn chế ngộ độc.

Khi bị ngộ độc, phải Uống nhiều nước hơn bình thường. Có thể dùng nước đun sôi để nguội, nước canh rau, nước khoáng (không có gas), nước dừa tươi hoặc nước biển khô ORESOL theo chỉ dẫn của thầy thuốc. Ăn đầy đủ chất dinh dưỡng như bình thường nhưng chia nhỏ bữa ăn làm nhiều lần và ăn chậm để tránh ói. Theo dõi số lần ói và đi tiêu. Theo dõi phát hiện các dấu hiệu mất nước để kịp thời đưa bệnh nhân nhập viện. Cần đi khám hay vào bệnh viện truyềndịch nếu cơ thể có dấu hiệu mất bù: da khô, tim đập nhanh, cảm giác mệt lả hay ngất xỉu.