“Xóm mứt góa”

Mùa rong mứt rộ cũng là mùa cuối vụ đông xuân, khi những cơn gió nồm thổi ngược từ biển vào, đem theo những đợt sóng lớn hung dữ bất ngờ ập vào ghềnh đá như muốn kéo tất cả ra khơi xa. Đó là lúc những bà góa của “Xóm mứt” lại băng mình ra biển.

“Một ký rong mứt đổi hàng trăm giọt mồ hôi”

Cào mứt

Thật vậy, làm nghề hái rong mứt mà người ta gọi là đi “ăn mứt” hay “cào mứt” luôn phải đối mặt với hiểm nguy từ biển. Mùa rong mứt rộ là từ khoảng tháng 11 đến cuối tháng 3 âm lịch, khi những cơn gió mùa Đông Bắc mang không khí lạnh tràn qua duyên hải miền Trung, đem theo những trận mưa lũ kéo dài làm cho nước biển bớt đi độ mặn. Đây chính là lúc cây mứt biển (rong mứt Porphyra thuộc ngành rong biển đỏ) phát triển mạnh mẽ, mọc thành từng cụm phủ dày trên các khe, ghềnh đá ở các rạng đá Ngầm, bãi Rạng của bán đảo Sơn Trà và các bãi đá thuộc khu vực Nam Ô, Hòa Vân, phường Hòa Hiệp Bắc, quận Liên Chiểu, Đà Nẵng.

Vào mùa mứt, trong tiết trời se lạnh, bát canh rong mứt với cá mờm, cá khoai nóng hổi, tỏa thơm mùi tảo, ngọt dịu và sần sật nơi đầu lưỡi đem lại cho người ăn cảm giác khó quên... Thật lạ là rong mứt lại chỉ có ở những nơi sóng phủ đầu; đá càng trơn, chênh vênh thì rong mứt lại càng mọc nhiều. Người làm nghề phải theo con nước ròng, nghĩa là từ 2 - 3 giờ sáng, khi thủy triều xuống, những vạt mứt non màu nâu nhạt mềm mại như những vạt cỏ thảo nguyên, óng ánh dưới ánh nắng mặt trời phơi ra trên các ghềnh đá, đó là lúc người “ăn mứt” phải ra biển. Công cụ hành nghề chỉ là dao, đĩa cạo bằng sắt tròn, rổ và một ít tro bếp cho khỏi trơn.

Đưa đôi bàn tay sần sùi lau nước biển ướt đầm trên tóc và mặt, chị Huỳnh Thị Phổ bảo tôi: “Đàn ông làm nghề “ăn mứt” đã vất vả, phụ nữ muốn làm nghề này đòi hỏi phải nhanh chân lẹ tay, bơi giỏi và không thể thiếu lòng can đảm. Lúc hái rong mứt người phải trụ vững, chân bíu chặt vào mặt đá trơn tuột, nhanh tay cậy, bứng mứt trong khi mắt phải dõi ra biển canh chừng con sóng. Nếu sơ sẩy, hay ham hái mứt quá mà gặp lúc sóng lớn, bất ngờ sẽ bị trượt chân, ngã xuống biển ngay”. Chỉ những cái sẹo dài, sẹo ngắn chằng chịt trên tay, trên chân, chị nói: “Hàu cứa đấy! Người làm nghề như tui ai mà chả thế, bị hàu, khe đá cứa đứt chân, tay như thế này là chuyện thường của những ngày sóng yên, biển lặng.

Có những hôm biển động, gió Nam non, biết là hiểm nguy đang chực chờ nhưng vì miếng cơm, manh áo, tiền học, tiền sách vở cho con réo gọi nên những người nghèo như tụi tui vẫn phải ra ghềnh. Đã có không ít người làm nghề này bị gãy chân, gãy tay hay phải mang thương tật suốt đời bởi trượt chân té khỏi ghềnh, sóng quật vào đá đấy cô à!...”. Ấy vậy nhưng một ngày vất vả đánh vật với sóng biển, người “ăn mứt” khỏe nhất, lanh lợi nhất cũng chỉ hái được chừng chục ký rong mứt tươi. Một ký mứt tươi loại 1 đem ra chợ cá miền Trung cũng chỉ bán được 25.000 - 30.000đ/kg. Và phải mất từ 4 - 5kg mứt tươi mới phơi được 1kg mứt khô thành phẩm, cũng chỉ bán được trên 100.000đ/kg. Đó là lúc đầu mùa, được giá; khi rộ mùa, giá rong mứt khô chỉ bèo bọt chừng 70.000 - 80.000đ/kg là cùng...

Nỗi lòng “xóm mứt góa”

“Xóm mứt góa” là tên gọi quen thuộc mà người dân Đà Nẵng thường dùng cho cái xóm nhỏ ở khu vực tổ 40, Xuân Dương, phường Hòa Hiệp Nam, quận Liên Chiểu. Gần 100 hộ gia đình ở “xóm mứt góa” đa phần đều rất nghèo, quanh năm sống bằng nghề biển. Điều đặc biệt nhất của xóm là có rất nhiều bà góa và tất cả những bà góa này đều làm nghề “ăn mứt” để nuôi con như các chị Lê Thị Hưởng, Nguyễn Thị Vui, Huỳnh Thị Mười, Bùi Thị Phải...

Mỗi sáng khi đem mứt tươi từ biển về, những phụ nữ ở “Xóm mứt” lại tất tả phơi khô để kịp đổi tiền đong gạo cho con

Sáu mươi tuổi, bà góa Lê Thị Hưởng tâm sự: “Xóm mứt” này hầu hết đàn ông, thanh niên khỏe mạnh đều đi biển, còn lại đàn bà tụi tôi chờ chồng, nuôi con và làm “nghề biển ven bờ” như mò ốc, hái rong, buôn bán cá, tôm... Lấy chồng làm nghề biển, nhất là nghề biển lộng, biển khơi miền Trung, lúc nào “hồn cũng treo cột buồm” cô à!”.

Biển giúp những người đàn ông đem tôm, cá, đem cơm áo về nuôi gia đình, nhưng biển cũng tham lam, đã không ít lần cướp đi những người chồng, người con. Những người đàn bà góa của xóm giờ trở thành trụ cột của gia đình, phải một mình gồng gánh, tần tảo nuôi con ăn học nên người. Họ làm đủ nghề để chạy gạo: mò ốc biển, cào nghêu vào mùa biển lặng. Vào mùa rong mứt rộ, họ lại theo những thúng chai hoặc băng mình qua những ghềnh đá để “ăn mứt”.

Khi tôi tỏ vẻ ngạc nhiên vì nghĩ nghề “ăn mứt” nguy hiểm và vô cùng cực nhọc này chỉ có đàn ông mới làm được, chị Phổ cười buồn: “Không có đàn ông thì đàn bà cũng phải làm chứ sao!”. Quả vậy, những người phụ nữ ở “Xóm mứt” thật can trường, dẫu công việc kiếm cơm của họ vượt quá sức, quá vất vả nhưng niềm vui và động lực của họ chính là các con được có cái ăn, cái mặc và không phải thất học. Chị Phổ khoe: “Xóm mứt” tuy nghèo nhưng cũng có rất nhiều cô, cậu cử đấy cô. Như bà góa Huỳnh Thị Mười đang có con trai học Đại học Bách khoa Đà Nẵng”.

Tôi biết những người phụ nữ “Xóm mứt” còn một trăn trở khác: Mặc dầu rong mứt khô là loại thực phẩm quý, xa xỉ và giá bán trên thị trường rất đắt, nhưng những người làm nghề cào mứt như họ dẫu phải dốc hết sức mình để làm mà thu nhập chẳng là bao. Bởi không có một cơ sở hay công ty nào đứng ra trực tiếp thu mua sản phẩm cho họ. Họ chỉ là những người lao động tự phát, vào mùa lại bị thương lái ép giá, thu mua với giá rẻ mạt, trong khi từng cân rong mứt chan đẫm mồ hôi, thậm chí cả tính mạng của người hái.