Học yêu những giá trị

Sự phát triển mau lẹ của cuộc sống đã rút ngắn được nhiều khoảng đoạn, vô tình đưa những câu chuyện của qua khứ và hiện tại về đặt cạnh nhau mà con người chính là những chứng nhân.

Từ chuyện đọc một cuốn sách…

Có lần qua hiệu sách, thấy nhiều thanh niên có dáng vẻ trí thức nhưng lại bẻ gãy gáy những cuốn sách khi đọc, tôi cứ thấy có điều gì tiêng tiếc.

Ngày nay tư liệu không còn là bảo bối riêng của mỗi người, sách vở đã được in ấn nhiều hơn, một số cuốn sách quý hiếm đã được tái bản không chỉ một lần. Với những ai sử dụng internet, còn có cả những kho dữ liệu có thể down load free (tải miễn phí).

Dẫu chưa thể khẳng định đã đạt tới sự bão hòa về nguồn tri thức, nhưng có thế nói giờ đây tài năng của bạn trong việc sử dụng và ứng dụng tư liệu mới là điều đáng giá nhất.

Nhiều, rẻ, dễ kiếm, nhưng cũng không vì thế mà đánh đồng giá bìa sách với giá trị cuốn sách. Không thể có cái nhìn rẻ rúng với tất cả những gì free.

Với những lớp thanh niên của một vài thập kỷ trước, sách vở luôn là một thứ báu vật. Sách dù được in ấn bằng công nghệ và chất liệu sơ xài lạc hậu; vận chuyển, lưu trữ bằng những cách thức đơn giản, nhưng lúc nào cũng kẹp chặt một mảnh giấy đính chính nhỏ mà ở sách bây giờ không tìm thấy. Ấy là do dù nhân viên sửa bản in đã cẩn thận cầm chiếc thước kẻ căn từng hàng, từng chữ trên bản bông (proof) nhưng vẫn chưa hết lỗi in sai, nên họ phải khắc phục bằng cách đính chính ấy.

Đó là trách nhiệm với đồng lương nhân viên sửa bản in khiêm tốn, hay lương tâm với tri thức của cộng đồng?!

Là cả hai điều ấy, đầy tự trọng và đáng tôn trọng.

Thứ đến là chuyện của người đọc. Tôi đã từng để ý, trước khi cầm một cuốn sách, xem một tấm ảnh, những độc giả thời đó có một cử chỉ rất đặc biệt. Họ chỉnh lại tư thế đứng ngồi, hơi lắc vai như một ý thức chỉnh sửa trang phục, khuôn mặt bình thản và nổi bật nhất là ở đôi mắt, đôi mắt luôn ánh lên một sự háo hức và cởi mở, dù trên tay lúc đó chỉ là một văn bản ghi một nội dung không có gì bất ngờ. Một “kiểu cách” của thời ấy chăng? Hay một kiểu làm sang cho mình. Thú thực, với họ lúc đó còn nhiều thứ sang hơn, đáng giá, đáng lo hơn, như đánh giặc, tem phiếu, gạo tiền…

Có lẽ trước khi có sách và cả khi biết chữ, những bạn đọc ấy đã được khai tâm về cái giá của tri thức, về sức nặng của chữ nghĩa mà bàn tay và khối óc ta sắp được đón nhận. Chắc hẳn khi nghe điều này, nhiều người sẽ cười nhạt và cho rằng đó là một sự tôn sùng vớ vẩn, chưa đọc sao đã biết giá trị của sách. Xin thưa rằng, có nhiều điều mà bạn tưởng đúng nhưng hãy thử để tâm lắng nghe, sẽ thấy một sự đúng khác.

Có rất nhiều kiểu đọc: đọc không sót một chữ; chọn đọc một chương mục, và thậm chí chỉ kịp ngó qua trang mục lục… Tất cả đều cần một sự trân trọng đón nhận và cảm nhận. Gặp sách viết hay, tư liệu quý, viết nghiêm túc đã đành. Nhưng với ngay cả những gì còn bất cập thì vẫn cần một thái độ nghiêm túc và trân trọng những gì mà sách chưa nói được. Ta đừng quên, điều mà người viết chưa giải quyết triệt để vẫn đủ giá trị để trở thành một gợi ý, một chủ điểm giúp bạn bắt đầu nhiều ý tưởng và dự định trong cuộc đời. Giá trị về mặt ý tưởng là thứ mà không ở đâu bạn có thể tìm thấy ngoài sách!

… Đến việc “đọc” những giá trị trong cuộc sống

Trong truyện ngắn nổi tiếng Chữ người tử tù, Nguyễn Tuân đã gọi phẩm chất của viên quản ngục yêu nghệ thuật thư pháp là “biết giá người, biết trọng người ngay”. Hai chữ “biết giá” ấy ngẫm ra trong những ứng xử với các giá trị văn hóa thật đáng giá.

Với những thứ được niêm yết, dán tem, được tôn lên đầu bảng giá trị như hàng ngoại, du học, hay những thứ được người khác trao cho thật dễ nhận biết. Nhưng còn với những gì quá gần gũi, va chạm hằng ngày và giá trị còn tàng ẩn, cho dù có “hữu xạ tự nhiên hương” thì cũng phải biết cách thẩm.

Nhiều khi ta bất ngờ vì một người bạn nước ngoài chăm chú với những thứ nhan nhản quanh ta như bánh cuốn, phở, tò he hay mảnh thổ cẩm. Có người sẽ cho là vì họ lạ, “cũ người mới ta”.

Nhưng hãy thử nhìn rộng xem, khối thứ lạ khác được ta mới tạo ra trong cuộc sống hằng ngày, được ta “cưng”, mà bạn không mảy may chú ý. Đó là bởi nó không có được một chân giá trị.

Gần đây, với cái nhìn đúng đắn của chúng ta, với sự giúp đỡ của bạn bè quốc tế, nhiều giá trị văn hóa được khôi phục và tôn vinh xứng đáng. Một Văn miếu tôn nghiêm, những phố hoa, những lễ hội… mà mọi người dân Việt Nam đều có thể tự hào là sánh ngang tầm với nhiều di sản của nhân loại.

Ấy thế mà phố hoa vẫn bị bẻ trộm, rùa đá vẫn bị xoa đầu, ôm cổ. Nhiều tòa tháp, đình chùa, văn bia vẫn bị hậu bối đề “lạc khoản” bậy bạ. Có thể nói đó là vô ý thức, thiếu hiểu biết hay mất lịch sự?

Hành động ấy như thế nào có lẽ không phải bàn tới nữa, nhưng người viết cứ thấy áy náy vì những bạn trẻ ấy đang thiếu một điều gì đó. Họ đã ngồi hết 12 năm ở trường phổ thông rồi đến đại học. Đa phần họ không bỏ học và thậm chí còn có điểm số khá cao ở những môn văn hóa. Nhưng đằng sau sự biết ấy còn cần một sự hiểu. Hiểu cái vật nhẹ về vật chất, nặng về tinh thần đang hiện ra trước mắt sẽ có vị thế thế nào trong đời sống của mình. Thiếu nó sẽ ra sao và có sẽ được gì.

Nói gọn hơn, sự biết giá ấy là một lòng yêu của người biết nhìn trước, trông sau. Chắc bởi ta có được những thứ đó trong tay một cách dĩ nhiên quá, đơn giản quá, vẻ đẹp nào ở quá gần hình như cũng khó lung linh và thiêng liêng.

Mọi sự quen thuộc theo kiểu “gần chùa gọi bụt bằng anh” sẽ mài mòn sự sắc cạnh của giá trị. Nhưng một khi đó là những điều đáng giá thì ta phải học cách biết giá, biết nhìn ánh hào quang từ gần.

Người biết phải học và dám học cũng đáng giá lắm chứ.