"Nắng được thì cứ nắng"

Đây là tiêu đề một cuốn sách của tác giả Phan An Sa nhằm bổ sung tư liệu về cuộc đời và sự nghiệp văn học, báo chí của cha mình, nhà báo Phan Khôi (1887-1959), một học giả và nhà thơ nổi tiếng.

Đọc E-paper

Lấy tiêu đề ấy cho bài viết này nhân sự kiện tác giả nhận Giải thưởng Văn học 2013 của Hội Nhà văn Hà Nội, một giải thưởng được giới trong nghề cho là "công tâm, giá trị”, cũng không có ý gì khác hơn là nhấn mạnh sự mong mỏi một giải thưởng văn học của nước nhà còn đem lại được niềm tin cho giới trí thức và đông đảo độc giả.

Nhiều năm, Giải thưởng Văn học của Hội Nhà văn Hà Nội (đã được trao ngày 10/10/2013) trở thành nỗi mong chờ của giới sáng tác, dịch thuật, nghiên cứu văn học. Sự vinh danh của giải thưởng này chưa bị "tì vết" quen biết, chạy chọt, những va vấp chất lượng, không bị chi phối bởi nhà tài trợ.

Không có tác phẩm đạt đủ tiêu chí thì hạng mục của giải thưởng bỏ trống. Đó là một giải thưởng nhận được khá nhiều ý kiến đồng thuận từ dư luận, ngay cả trên các diễn đàn của các mạng xã hội.

Mới đây, giáo sư Nguyễn Huệ Chi, người nhận giải thưởng năm nay, nói rằng cách làm việc và những tiêu chí xét chọn tác giả và tác phẩm đoạt giải của Hội Nhà văn Hà Nội làm ông liên tưởng đến vai trò của Tự Lực Văn Đoàn (1932-1942) đối với văn học Việt Nam thời kỳ đó.

Mong rằng giá trị của Giải thưởng Hội Nhà văn Hà Nội mãi giữ được sức lan tỏa và kích thích sự sáng tạo của giới hoạt động văn học trên cả nước.

Điều ấy vô cùng khó, bởi nó liên quan đến những người tổ chức. Ngay các giải thưởng của Nhà nước cũng chỉ giữ được uy tín vào thời kỳ đầu.

Càng về sau này, những ý kiến không đồng tình với tác giả - tác phẩm đoạt giải càng rộ lên, hoặc kiện cáo, hoặc từ chối nhận giải, làm cho uy tín của giải thưởng trở nên thiếu thuyết phục.

Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm nào cũng có những "tì vết" tố cáo sự thân quen, thành viên ban giám khảo đoạt giải, rồi chuyện đạo văn.

Sau đó đến việc Việt Nam có mặt ở các giải khu vực mang tên Văn học ASEAN hay Mekong đều không thuyết phục, bởi mỗi giải thưởng đều không có ban giám khảo uy tín, những tiêu chí thì nặng tính hữu nghị.

Trở lại với cuốn sách đoạt Giải thưởng Hội Nhà văn Hà Nội 2013 Nắng được thì cứ nắng, có một sự thực như nỗi đau âm ỉ cho nền văn học Việt, khi mà NXB Tri Thức chỉ dám in có 500 cuốn. Một con số tạm đủ cho trả nhuận bút bằng sách, và đưa 139 cuốn gọi là giới thiệu với thị trường.

Sự luẩn quẩn không có người đọc làm sao có giải thưởng, làm sao có một nền văn học mạnh?

Giải thưởng văn học không có sự cầu chứng của thị trường, ấy là nỗi đau về một nền văn hóa đang quá độ qua sự đứt gãy văn hóa đọc. Nỗi buồn ấy sẽ lớn lên theo năm tháng nếu như phải "hóng" ra ngoài để trông chờ tiếp cận những giải thưởng văn học quốc tế.

Nước Pháp chẳng hạn, tháng 11 hằng năm là mùa "lễ hội văn chương" khi tất cả 6 giải thưởng văn học uy tín đều được công bố vào thời điểm này. Nhà văn nào chỉ cần nhận được một trong 6 giải thưởng ấy, tên tuổi sẽ trở thành nổi tiếng và được ghi nhận.

Sách của các nhà văn ấy sẽ tràn ngập các kệ sách ở châu Âu và trở thành sự kiện trong văn hóa đọc của thế giới. Một trong những giải thưởng văn học Pháp quen thuộc với người đọc Việt Nam là Goncourt.

Mỗi giải thưởng văn học đều có những tiêu chí rõ ràng hướng đến những giá trị văn hóa và đóng góp vào sự phát triển của xã hội. Nhưng xem xét các tiêu chí và soi rọi vào các tác phẩm cũng chỉ là những con người, nếu bị chi phối, nếu không nhận thấy trách nhiệm cá nhân với đóng góp xây dựng văn hóa qua một giải thưởng, thì độc giả sẽ vẫn còn phải nhận những dư âm buồn về những tác phẩm được vinh danh nhưng không thuyết phục được lòng người.

Có nhiều giải thưởng văn học uy tín cũng là biểu hiện của nền văn học lành mạnh và phát triển. Độc giả chỉ mong những vị khả kính tâm niệm điều đó khi nhận lời ngồi vào ghế giám khảo của một giải thưởng.