Gốc rạ chiều Đông

Một chiều chơm chớm Đông sang. Cái lạnh đã chạm vào dấu chân tôi qua, chạm vào những gốc rạ còn sót lại trên mảnh ruộng quê đã bao trận lụt đến rồi đi. Tận hiến cả đời cho người nông dân, cây lúa vẫn còn chưa yên lòng, vẫn giữ một chút của thân mình để mong thêm chút hơi ấm cho một mùa Đông giá rét đang về.

Đọc E-paper

Một chiều chơm chớm Đông sang. Cái lạnh đã chạm vào dấu chân tôi qua, chạm vào những gốc rạ còn sót lại trên mảnh ruộng quê đã bao trận lụt đến rồi đi. Tận hiến cả đời cho người nông dân, cây lúa vẫn còn chưa yên lòng, vẫn giữ một chút của thân mình để mong thêm chút hơi ấm cho một mùa Đông giá rét đang về.

Lòng miên man vọng về một chiều chơm chớm Đông của hai năm về trước. Hồi đó, bàn chân tôi cũng đi trên một cánh đồng, nhưng là cánh đồng ở một huyện nhỏ của tỉnh Thái Nguyên.

Lúc ấy, từ Hà Nội, tôi theo một anh bạn cùng cơ quan về nhà anh chơi, lần đầu tiên tiếp xúc với con người và đồng quê Bắc bộ. Ở đó, gốc rạ mùa Đông với bà con quan trọng lắm. Hầu như nhà nào cũng có vài bó rạ thường trực trong bếp để đun nấu.

Ở quê tôi cho đến tận bây giờ vẫn dùng củi để nấu nên lúc ấy tôi thấy bất ngờ. Trong một buổi chập choạng hoàng hôn, từ ruộng trở về, thấy mẹ của anh bạn ngồi trong bếp, luôn tay đưa những nắm rạ nhỏ vào cửa lò rồi trở mặt qua lại. Ngồi nấu bếp cùng cụ, nhìn lửa bén vào từng nắm rạ khô mà thấy lòng yên tĩnh và gần gũi đến lạ. Cái lạnh cũng như bớt đi phần nào...

Thật ra, ở quê tôi ngày xưa rạ quý lắm. Ba mẹ tôi kể, hồi mấy mươi năm về trước, thanh niên trong làng những đêm trăng sáng rủ nhau ra đồng cắt gốc rạ gánh về. Quang gánh trên vai, họ vừa đi vừa chuyện trò, ca hát trên suốt chặng đường qua những cánh đồng có khi cách làng gần chục cây số, và nhờ vậy mà dường như họ không thấy mệt.

Những câu hát giao duyên cất lên, những mối tình êm đềm, đằm thắm cũng nảy nở. Trai gái quê yêu nhau cũng từ việc gánh rạ trong những đêm trăng sáng vằng vặc.

Rạ hồi ấy đem về thường một phần dùng để nấu bếp, nhưng phần lớn thì bỏ vào chuồng trâu hoặc bò để chúng giẫm cho ra phân chuồng mùa sau bón đất ruộng, đất vườn. Quê tôi lúc ấy nhà ai cũng nuôi vài ba con trâu, tất nhiên trong chuồng không có đủ rác, lá cây để trâu giẫm.

Đến khi tôi sinh ra thì dân làng chỉ còn rủ nhau đi lấy gốc rạ vào dịp Tết Đoan Ngọ. Đây là tục lệ đã có từ rất lâu đời ở vùng này. Và cuộc đi lấy rạ này cũng sôi nổi không kém cuộc lấy rạ ngày xưa.

Nhưng số lượng rạ lấy về tất nhiên sẽ ít hơn nhiều vì chỉ là làm theo phong tục mà thôi. Rạ cũng được để dành dùng làm thuốc khi con cháu trong nhà mắc bệnh sởi hay đậu mùa, rất công hiệu. Người dân quê vốn có tính phòng xa như thế.

Cũng đúng thôi, lỡ khi đau, chạy ra ruộng chắc gì đã có gốc rạ, mà còn phải là gốc rạ khô mới được... Tôi cũng nhiều lần theo mẹ, theo chị đi cắt gốc rạ như thế.

Lang bạt nhiều nơi, qua nhiều vùng quê, nhưng cứ mỗi chiều Đông se se lạnh, nhìn những gốc rạ cằn cỗi nằm im lìm chờ mùa sạ mới trên đất ruộng là lòng lại thấy nao nao. Quê là đấy, hồn người quê cũng từ gốc rạ ấy mà ra.

Không phải ngẫu nhiên mà nhiều người nói nguồn gốc của người nông dân và con cháu họ là từ gốc rạ. Nhìn ở khía cạnh văn hóa, điều ấy là đúng. Trai gái hẹn hò nhau bên gốc rạ, rồi yêu nhau, cưới nhau, sinh con đẻ cái.

Những bữa cơm gia đình ấm áp cũng được nhen nhóm từ rơm rạ. Gốc rạ cứ gắn bó với hạnh phúc của người quê một cách bình dị và vô cùng thiêng liêng như thế.