Gìn giữ và phát triển "thành phố hoa": Vấn đề cũ mà mới

Theo Tổng cục Du lịch Việt Nam thì tài nguyên du lịch là “cảnh quan thiên nhiên, yếu tố tự nhiên, di tích lịch sử - văn hóa, công trình lao động sáng tạo của con người và các giá trị nhân văn khác có thể được sử dụng nhằm đáp ứng nhu cầu du lịch, là yếu tố cơ bản để hình thành các khu du lịch, điểm du lịch, tuyến du lịch, đô thị du lịch”.

Với khái niệm trên thì tài nguyên du lịch ở Đà Lạt là vô cùng phong phú, và đây cũng chính là tiềm năng phát triển ngành công nghiệp không khói của địa phương này. Chúng ta đã gìn giữ và khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên này như thế nào?

Những tia nắng ban mai Đà Lạt. Ảnh: Hà Thanh (CLB Doanh nhân Sài Gòn)

Trước hết, xin nhắc lại một vài con số có lẽ đã lạc hậu nhưng cũng đáng để tham khảo: Theo một tài liệu của ngành lâm nghiệp tỉnh Lâm Đồng từ trước năm 2000 thì sau năm 1975 nội thành Đà Lạt có 38.000ha rừng thông, đến năm 1995 chỉ còn 14.000ha. Người viết chưa cập nhật được các số liệu mới nhất, nhưng suy đoán con số này đã suy giảm nhiều. Lý do chính không phải vì nhu cầu sử dụng chất đốt của người dân bởi đã từ lâu phần lớn người Đà Lạt chuyển sang dùng ga thay củi rồi. Có lẽ lý do ở chỗ nhu cầu phát triển của các doanh nghiệp khai thác gỗ ngày càng lớn; nhu cầu mở rộng sản xuất nông nghiệp và nhu cầu xây dựng nhà cửa, công trình, dự án…

Liên quan đến việc giải quyết đáp ứng các nhu cầu này, công tác lập quy hoạch chưa được quan tâm (không quy hoạch hoặc có quy hoạch nhưng không quản lý được, hoặc quy hoạch chưa quan tâm tính bền vững…). Tất cả dẫn đến tình trạng môi trường cảnh quan và môi trường thay đổi theo chiều hướng tiêu cực.

Khí hậu Đà Lạt đã và đang nóng lên, thỉnh thoảng mới xuất hiện sương mù - "đặc sản" của Đà Lạt, làm cho du khách và những người yêu Đà Lạt buồn lòng, tiếc nuối. Những thắng cảnh nổi tiếng từ lâu như hồ Than Thở, thác Cam Ly, thác Hang cọp (thung lũng trắng)… giờ đã trơ trụi, nham nhở, mất hết chiều sâu, không nhận ra huyền thoại của chính nó và không còn là thắng cảnh nữa. Các con suối chạy ngoằn ngoèo dưới các chân đồi đổ về các hồ nước trong xanh ngày xưa nay đã vẩn đục, đầy rác, thậm chí đã bị lấp mất…

Thứ đến là hoa. Hoa Đà Lạt vốn đa dạng về chủng loại, phong phú về màu sắc, trồng hoa đã trở thành nghề và là nguồn sống của cư dân Đà Lạt. Bên cạnh các loài hoa quí phái, hoa thương phẩm còn có các loài hoa dại, hoa thiên nhiên với hàng ngàn loài khác nhau mọc ven đường, bên hồ, dọc suối, trong rừng, trên vách đá, "trèo" lên cả hàng rào, mái nhà… góp phần cho Đà Lạt được mệnh danh là “thành phố hoa”. Nhưng sự chen lấn và vô cảm của con người đã làm cho các loài hoa thiên nhiên ngày càng lùi xa thành phố.

Khí trời mát mẻ, rừng thông xanh tươi, thác nước hùng vĩ, suối, hồ trong xanh, và muôn màu muôn loài hoa là những tài nguyên du lịch đặc trưng và căn bản của Đà Lạt, hình thành nên một vùng du lịch, một đô thị du lịch.

Đó không phải là lý thuyết mà thực tiễn của 120 năm hình thành và phát triển đã chứng minh rất rõ rằng Đà Lạt ra đời là cho mục đích nghỉ dưỡng, và những tài nguyên kể trên đã làm cho Đà Lạt sớm trở thành một thành phố du lịch nổi tiếng hơn một thế kỷ qua.

Thu hoạch chè. Ảnh: LS Ngô Đình Hoàng (CLB Doanh nhân Sài Gòn)

Nếu những yếu tố trên mất đi thì cái tên thành phố Đà Lạt - du lịch chỉ còn lại trong ký ức của con người mà thôi! Bởi vậy việc đặt ra vấn đề gìn giữ, bảo tồn, trùng tu, nâng cấp và đưa những tài nguyên trên tham gia vào sản phẩm du lịch trong lúc này tuy đã là muộn, nhưng không nên để muộn hơn!

Người viết xin nêu vài ý kiến về định hướng và giải pháp như sau:

- Trước đây UBND tỉnh đã có văn bản qui định: chặt, hạ một cây thông (không qui định chặt chẽ về lý do) phải trồng lại 5 cây (không qui định địa điểm bắt buộc phải trồng)… Trên thực tế các qui định này không được chấp hành tốt. Nay đề nghị bổ sung: chặt một cây với lý do cây già, bệnh, sắp ngả đổ nguy hiểm chứ không phải vì bất cứ lý do nào khác (như làm nhà, làm vườn, làm dự án, xây dựng công trình…) phải trồng lại 3 cây trong khu vực cây bị chặt (chứ không phải trồng lại nơi khác).

- Khôi phục những đồi thông có thể, nhất là những khu rừng xung quanh các thắng cảnh đã bị lấn chiếm do làm nhà, sản xuất như thác Cam Ly, hồ Than Thở, thác Hang cọp, thác Prenn… và nhiều thắng cảnh khác; đưa các hoạt động sinh hoạt và sản xuất ra xa các hồ, suối; trồng cây nhiều lớp dọc theo các con suối giữ cho hồ suối luôn trong và sạch. Nên có chính sách đền bù giải tỏa nhằm trả lại rừng cây trong phạm vi từ 500m đến một cây số hai bên các con suối và bao bọc quanh các thắng cảnh (có khảo sát nghiên cứu và có qui định cho từng thắng cảnh, từng con suối cụ thể). Một số đồi trọc thung lũng trống cho trồng tập trung những loài cây đặc trưng của Đà Lạt để tạo thành những đồi hoa.

- Việc trồng cây trên đường phố cũng cần được nghiên cứu nhằm tạo ra nét riêng có của một Đà Lạt du lịch khác với các thành phố khác. Ví dụ, đường phượng tím dẫn đến các trường học, những cây to uy nghiêm trên đường đến các cơ quan công quyền, hay cây phong trên đường Nguyễn Du, thông trên đường Nguyễn Công Trứ, tre trúc trên đường Nguyễn Bỉnh Khiêm…

- Để bảo vệ các loài hoa dại, hoa thiên nhiên, và đảm bảo sự đa dạng sinh học, UBND tỉnh cần quy định cấm đốt rừng thực bì, đồng thời chủ trương gieo hạt cho phát tán các loài hoa như forget me not, bồ công anh và một số loài hoa dại khác quanh các bờ hồ, ven suối, trên các đồi thông, bờ cỏ ven đường… (ở một số nước châu Âu họ dùng hoa dại trang trí các bờ cỏ ven đường khá đẹp).

- Trồng hoa trên đường phố cũng cần có ý tưởng tạo sự đa dạng bất ngờ từ con đường này sang con đường khác, chẳng những sẽ rất thú vị cho du khách trong các chương trình city tour mà còn là niềm tự hào về những đường hoa của cư dân Đà Lạt.

Có thể huy động toàn dân tham gia bằng cách thành phố quy hoạch - giao đất cho cá nhân/tổ chức xây dựng và khai thác theo quy hoạch.

Hoàng hôn Đà Lạt. Ảnh: Tuyết Mai (CLB Doanh nhân Sài Gòn)

Bên cạnh những tài nguyên thiên nhiên nêu trên thì tài nguyên nhân văn của Đà Lạt cũng hết sức đa dạng và phong phú, bao gồm cả đình, chùa, nhà thờ, công trình lịch sử, các công trình văn hóa khác và đặc biệt hấp dẫn là những tài nguyên thuộc về văn hóa phi vật thể, trong đó phải kể đến 2 "tài nguyên nhân văn" có tính đặc trưng là kiến trúc Đà Lạt và phong cách người Đà Lạt. Đây là hai yếu tố rất cần được gìn giữ và phát triển, không chỉ vì du lịch mà còn là niềm tự hào lâu dài cho nhiều thế hệ người Đà Lạt trước đây, bây giờ và mãi mai sau.

Theo các nhà chuyên môn, kiến trúc châu Âu đặc thù rất hòa hợp với cảnh quan Đà Lạt, là nét đặc sắc cần bảo tồn và phát triển để ngày càng làm giàu thêm giá trị của Đà Lạt.

Thế nhưng thực trạng hiện nay, đứng từ bờ hồ nhìn lên hay từ trên cao nhìn xuống, đều thấy thành phố ngổn ngang bê tông khối lớn khối bé, lô nhô mái ngói, mái bằng, mái tôn, mái nhựa… lạc điệu với nhau, khó mà tìm thấy nét kiến trúc đặc trưng Đà Lạt như mong đợi.

Nên chăng, chính quyền cần có chủ trương hợp tác với các chuyên gia về qui hoạch, kiến trúc Pháp để qui hoạch, chỉnh trang hoặc xác định những tiêu chí về xây dựng nhà cửa và các công trình với mục đích không chỉ bảo tồn mà còn phát triển, biến cái đặc thù đã có trong tiềm thức của mọi người thành cái phổ biến trên thành phố cao nguyên xinh đẹp này.

Phong cách hiền hòa, thanh lịch, mến khách của người Đà Lạt cũng là một yếu tố góp phần tạo nên sự "đáng yêu" của Đà Lạt. Nhưng nét văn hóa này đã và đang mai một dần bởi rất nhiều nguyên nhân.

Để có thể biến nét văn hóa đẹp đó thành một loại “gen văn hóa” trội, có khả năng đồng hóa dân nhập cư và truyền lại cho những thế hệ mai sau, thành phố cần đặt hàng để xây dựng một đề tài khoa học về phong cách người Đà Lạt với một qui mô thỏa đáng, từ đó soạn thành những bài học đưa vào chương trình giảng dạy trong các trường học, nhằm trang bị phong cách cho những người làm du lịch, những người bán hàng và cho rộng rãi người dân Đà Lạt…

Những vấn đề nêu trên không mới, thậm chí đã được nhắc đến rất nhiều lần, nhưng nếu nay chúng ta thực sự quan tâm đầu tư nghiên cứu và bắt tay thực hiện nghiêm túc, bài bản, thỏa đáng thì đây lại là một việc làm mới, thậm chí rất mới. Tin rằng việc quy hoạch lại nhằm phát triển và phát triển bền vững cho thành phố hoa sẽ được dư luận đồng tình ủng hộ rộng rãi.

Đà Lạt tháng 9 năm 2013