Xuất khẩu tôm và bài toán nguyên liệu

Việt Nam là một trong những quốc gia dẫn đầu về sản lượng tôm xuất khẩu nhưng nhiều doanh nghiệp ngành thủy sản lại nhập khẩu một lượng lớn tôm nguyên liệu nước ngoài. Thực tế này cho thấy những bất cập về mối liên kết giữa việc nuôi, chế biến và xuất khẩu tôm.

Đọc E-paper

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), tính đến ngày 20/9, diện tích tôm sú của cả nước ước đạt 582.700ha, tăng 0,6% nhưng sản lượng ước đạt 174.400 tấn, giảm 2,5%. Diện tích nuôi tôm thẻ chân trắng trên cả nước ước đạt 80.000ha, tăng 6,3%, sản lượng ước tính đạt 200.000 tấn, tăng 4,2%.

Xu hướng nhập khẩu tôm nguyên liệu

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Cà Mau (CASEP), Ecuador là nguồn cung tôm nguyên liệu chính cho Trung Quốc nhưng do nước này bị động đất dẫn đến thiếu hụt. Do đó, trong những tháng đầu năm, thương lái Trung Quốc quay sang Việt Nam gom tôm khiến tình trạng thiếu nguyên liệu thêm trầm trọng, gây khó khăn cho nhiều doanh nghiệp thủy sản. Trong bối cảnh này, doanh nghiệp phải tìm mọi biện pháp đảm bảo nguyên liệu đầu vào, trong đó có đẩy mạnh nhập khẩu tôm từ các thị trường khác.

Bỏ qua yếu tố nguồn cung hạn chế, vấn đề còn lại là giá thành sản phẩm. Theo Sở NN&PTNT tỉnh Bạc Liêu, tình trạng các nhà máy nhập khẩu tôm nguyên liệu để sản xuất còn do tôm Ấn Độ, Indonesia, Thái Lan... có giá rẻ hơn 1 - 1,5USD/kg so với tôm của Việt Nam.

Trong bối cảnh xuất khẩu tôm giảm do sự cạnh tranh từ các nước trong khu vực hay từ các nước Nam Mỹ, buộc doanh nghiệp phải hạ giá thành sản xuất, mà phương án giảm giá tôm nguyên liệu là lựa chọn tối ưu nên doanh nghiệp cứ tăng nhập khẩu tôm cho dù nguồn cung trong nước không khan hiếm mà còn tăng.

Theo số liệu thống kê của Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), trong 6 tháng đầu năm 2016, ngành thủy sản Việt Nam đã nhập khẩu nguyên liệu lên tới 485 triệu USD, trong đó tôm chiếm cao nhất, tới 37%. Tương tự, theo Tổng cục Thủy sản (thuộc Bộ NN&PTNT), các doanh nghiệp vẫn sử dụng khoảng 17% nguyên liệu tôm nhập khẩu để chế biến.

Ảnh hưởng đến ngành hàng tôm

Nhập khẩu tôm nguyên liệu nước ngoài, về lâu dài sẽ ảnh hưởng đến ngành thủy sản do khi không còn quá phụ thuộc nguồn cung thì doanh nghiệp sẽ ép giá người nuôi, còn người nuôi khi nhận thấy nuôi tôm không có lãi sẽ bỏ ao. Lúc này, sự phụ thuộc vào nguồn thủy sản nguyên liệu nhập khẩu ngày càng tăng.

Điều đáng nói, do phải nhập khẩu tôm nguyên liệu lên tới hàng trăm triệu USD nên giá trị thực tế tạo ra trong xuất khẩu tôm thấp. Nếu Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP) được thực thi trong vài năm tới, các mặt hàng nhập khẩu để chế biến xuất khẩu từ các nước ngoài TPP sẽ không được hưởng ưu đãi thuế, tức có lợi về giá thành đầu vào nhưng sẽ bất lợi về thuế xuất khẩu, làm tăng giá thành sản xuất.

VASEP nhận định, tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn, nhà máy thiếu nguyên liệu, thương lái Trung Quốc tranh mua là những khó khăn của ngành tôm Việt Nam trong 9 tháng đầu năm 2016. Theo dự báo của VASEP, từ nay tới cuối năm, các thị trường nhập khẩu tôm lớn như Mỹ, Trung Quốc, các nước châu Âu đều có mức độ tăng trưởng khả quan. Dự kiến nếu không có biến động, kim ngạch xuất khẩu tôm trong những tháng cuối năm có thể tăng nên cả năm ước đạt kim ngạch khoảng 3 tỷ USD, tăng 1,4% so với 2015.

Suy cho cùng, tình trạng trên là hậu quả của những bất cập về mối liên kết giữa việc nuôi, chế biến và xuất khẩu tôm hiện nay, trong đó hạn chế dễ thấy nhất là mối liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân còn khá lỏng lẻo, thiếu chia sẻ thông tin, lợi nhuận, dẫn đến tình trạng mất cân đối cung cầu. Do đó, bên cạnh việc kiểm soát chất lượng đầu vào, vấn đề quy hoạch lại vùng nuôi tôm gắn với các nhà máy chế biến xuất khẩu là yêu cầu cấp bách mà các bộ, ngành liên quan cần quan tâm.

>Cá, tôm xuất khẩu “rối” vì luật mới?

>Ngành tôm Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn

>Sóc Trăng làm “cách mạng” ngành tôm